Eitt sem er ekki algengt í foreldraheiminum á Íslandi er "uppeldisaðferða tíska". Miðað við það sem ég hef fylgst með frá Ameríku eru foreldrar mikið að spá í hvaða aðferð þeir ætli að velja fyrir barnið sitt - og nóg er í boði. Montessori, Attachment Parenting, Slow Parenting, Gentle Parenting, Waldorf og síðast en ekki síst RIE.
Ég hélt að ég vissi af flestöllu sem var í gangi í uppeldisheiminum en einhvern veginn hefur RIE farið framhjá mér þar til núna. RIE er frekar nýlega komið í umræðuna að því er mér virðist. Þó það hafi verið til heillengi þá nýlega hefur það orðið þekkt sem uppeldisaðferð sem foreldrar og fjölmiðlar tala um.
Janet Lansbury er ein helsta talskona þess í dag. Ég hafði oft heyrt nafnið hennar nefnt og tók því bara sem svo að hún væri enn einn bloggarinn um blítt uppeldi eða "gentle parenting".
Svo komst ég að því að hún skrifar um alveg sérstaka aðferð sem heitir RIE aðferðin (e. RIE philosophy/method). Þetta hefur stundum verið kallað "Mindful Parenting" eða "Respectful Parenting" sem á einnig vel við eins og þið munið eflaust sjá hér. Því meira sem ég les um RIE því heillaðari verð ég. Hún er líka með hlaðvarp þar sem hún svarar ýmsum spurningum og vangaveltum frá foreldrum sem er mjög fróðlegt.
Ég fékk tækifæri til að hlusta á Janet tala á málþingi á vegum International Play Iceland nýlega. Eftir að hafa spjallað við hana og komist að því enn betur hvað mér finnst þetta heillandi fræði fannst mér ég knúin til að skrifa um RIE og deila með ykkur, kæru íslensku foreldrar.
Þetta er eitthvað sem ég vissi ekki að vantaði í þann hafsjó upplýsinga um uppeldi sem ég hafði áður kynnt mér, en nú finnst mér þetta ómissandi!
Ég fékk tækifæri til að hlusta á Janet tala á málþingi á vegum International Play Iceland nýlega. Eftir að hafa spjallað við hana og komist að því enn betur hvað mér finnst þetta heillandi fræði fannst mér ég knúin til að skrifa um RIE og deila með ykkur, kæru íslensku foreldrar.
Þetta er eitthvað sem ég vissi ekki að vantaði í þann hafsjó upplýsinga um uppeldi sem ég hafði áður kynnt mér, en nú finnst mér þetta ómissandi!
Hvað er RIE?
RIE stendur fyrir Resources for Infant Educarers. RIE eru samtök sem stofnuð voru árið 1978 af ungbarnasérfræðingnum Mögdu Gerber og Tom Forrest M.D., sérfræðingur í taugalækningum barna. Markmið samtakanna var að bæta umönnun ungra barna og fræðslu fyrir ummönnunaraðila ungra barna.
Af heimasíðu upphafskonunnar Mögdu Gerber stendur:
The basis of Magda's Gerber's RIE philosophy is respect for, and trust in the baby to be an initiator, an explorer, and a self learner. Magda encouraged parents and caregivers to provide: An environment for the child that is physically safe, cognitively challenging and emotionally nurturing.
Hvernig virkar RIE?
Hér er listi yfir nokkur helstu atriði sem einkenna RIE, nánari lýsing á þeim og mínar hugleiðingar um þau. Þessi listi er ekki tæmandi en þetta eru þau atriði sem ég hef helst verið að velta fyrir mér. Ég mun örugglega skrifa framhalds pistil þar til að fara yfir það sem má bæta við.
Virðing fyrir barninu sem einstaklingi
RIE leggur áherslu á að bera virðingu fyrir barninu sem einstaklingi. Hafa það ofarlega í huga að nýfædd börn, og börn á öllum aldri, hafa tilfinningar, skynjanir og vilja. Janet lýsti þessu í bókinni sinni Elevating Child Care eins og hvernig við sjálf myndum vilja að hugsað væri um okkur ef við hefðum fengið heilablóðfall og þyrftum hjálp við alla ummönnun. Við myndum við vilja vera látin vita áður en við fengjum sprautu, værum færð til, klædd eða böðuð.
Mitt sjónarhorn
Ég held að við eigum það mörg til að gleyma að hafa börnin okkar með í ráðum um hvað er að gerast. Við þvoum þeim í framan, klæðum þau í, klæðum þau úr, færum þau til og frá án þess að segja þeim frá því hvað við ætlum að gera. Þó þau skilji ekki orðin fullkomlega fyrst þá smám saman fara þau að skilja eitt og eitt orð, finna að við berum virðingu fyrir þeim og viljum leyfa þeim að taka þátt.Tengslamyndun í gegnum umönnun
Í framhaldi af virðingunni lítur RIE dálítið sérstökum augum á umönnunarverk svo sem bleiuskipti, bað, klæða, gefa mat og svæfa. Á þeim augnablikum ættu foreldrar að veita börnum fulla athygli og umhyggju. Tala blíðlega við þau og útskýra hvað er að gerast og líta svo á að þau séu þáttakendur í ferlinu frekar en bara litlar verur með þarfir sem þarf að sinna. Þau eru meðvituð um allt sem gerist og fær um að taka þátt, lítið til að byrja með en smám saman eykst það með aldri og hversu mikið við höfum þau með. Til dæmis segja: "Nú ætla ég að klæða þig úr þessum buxum, má ég lyfta rassinum svo ég geti tekið þær af?" Og bíða eftir svari. Jafnvel þó barnið skilji ekki nákvæmlega hvað sé verið að segja, þá eftir endurtekin skipti af blíðlegum og virðingafullum samskiptum gerir það sér grein fyrir því að það sjálft skipti máli í þessu ferli og hafi eitthvað um það að segja. Smám saman lærir barnið að hjálpa til og lyfta rassinum eða rétta fram hendina til að fara í ermi. En það gerist ekki ef barnið fær aldrei að taka þátt eða heyra af því sem er að gerast.
Mitt sjónarhorn
Ég held að það sé ansi algeng að foreldrar vilji ljúka þessum verkum af og finnist þau ekkert sérstök. Þannig leit ég oftast á það og allavega ekki sem einhver sérstök tengslamyndunar-augnablik. Nema kannski að svæfa eða baða en við fórum oft í bað saman, það var einfaldara fyrir okkur. En ég held að það sé heilmikið til í því að nota þessi umönnunarverk sem vettvang til tengslamyndunar og samskipta en það skýrist kannski líka betur með næstu atriðum.
Viðurkenna tilfinningar og tjáningu þeirra
Nýfædd börn hafa líðan og tilfinningar - og þau tjá þær. RIE segir að við eigum strax frá upphafi að viðurkenna þessar tilfinningar, tala við þau um þær og sýna þeim samkennd. Þetta á við um allar tilfinningar þær góðu og þær slæmu. Það er auðvelt að gleðjast með ungbarni sem brosir eða hlær af gleði, líklega þarf ekki að segja neinum hvernig það er gert. En erfiðara getur verið að sýna samkennd og skilning þegar barnið er reitt, pirrað eða hrætt. Þegar búið er að ganga í skugga um að öllum grunnþörfum barnsins sé uppfyllt, það sé ekki svangt, kalt eða heitt, með óhreina bleiu eða þreytt, en barnið er samt órólegt þarf það á einhvers konar annarri aðstoð að halda og kannski bara að tilfinningar þess séu viðurkenndar og þeim sýndur stuðningur. Grátur er eðlilegur hluti af tjáningu barnsins og foreldrar ættu sannarlega að vera til staðar fyrir barnið sitt, en þeir geta ekki ætlast til þess af sér að láta hann alltaf hætta strax, slíkt eru ómögulegar kröfur.
Mitt sjónarhorn
Þetta finnst mér án efa vera merkilegasti parturinn af RIE en einnig sá flóknasti. Það er þrennt sem ég vil segja um þennan hluta.
- Í fyrsta lagi gætu foreldrar sleppt þessu atriði vegna þess þeim dettur ekki í hug að fara að ræða við ungabarnið hvernig því líður eða reyna að sýna því að þau skilji að barnið sé að upplifa erfiðar tilfinningar. Heldur einfaldlega reyna þau að laga vandamálið og hugga barnið. Reyna að finna eitthvað annað fyrir barnið að gera og dreifa þannig huganum frá vandamálinu. Þá lærir barnið ekki að það sé allt í lagi að upplifa erfiðar tilfinningar og að foreldrarnir munu hlusta og vera til staðar.
- Í öðru lagi gætu foreldrar reynt að gera sem mest til að forðast það að barnið upplifi óþægilegar tilfinningar og dettur mér þá helst í hug foreldrar sem taka barnið með sér á klósettið frekar en að yfirgefa það (á öruggum stað nálægt) og eiga hættu á að barninu líði illa.
- Í þriðja lagi skiptir miklu máli að foreldrið sé tilbúið í þessa "vinnu". Hún mun koma hvort sem foreldrið er tilbúið eða ekki en það er mikilvægt að hafa í huga hversu mikið foreldrið kann að þurfa að undirbúa sig eða æfa sig. Það er okkur mjög eðlislægt að vilja alltaf "laga" vanlíðan ástvina okkar, sérstaklega barnanna okkar. Það er bara ekki alltaf okkar hlutverk að laga allt. Sumt getum við ekki lagað og þá þurfum við að vera tilbúin að veita stuðning og skilning á tilfinningunum - og það getur verið mjög erfitt.
Þetta var ég ekki að vanda mig við þegar Esjar var lítill. Enda hafði aldrei neinn talað um þetta við mig eða ég lesið neitt um þetta. Mér var mjög í mun um að honum liði sem oftast vel, við svæfðum hann alltaf og liggjum enn hjá honum þegar hann sofnar. Ég tók hann örugglega með mér á klósettið svo hann væri ekki hræddur um að ég væri horfin.
Traust fyrir vali á afþreyingu og leik
RIE treystir því að börn finni sér afþreyingu við hæfi án þess að við foreldrarnir þurfum endilega að finna eitthvað handa þeim að gera eða séum að skemmta þeim. Gefum þeim öruggt og hæfilega örvandi umhverfi með einföldum hlutum til að leika með og þau munu finna sér leik við hæfi. Látum þau sjá um að læra nýja hluti og halda sér uppteknum en við skulum sitja og fylgjast með úr hæfilegri fjarlægð og bregðast við þegar þau þurfa á okkur að halda. Með því að leyfa þeim að stjórna sínum leik gefum við þeim tækifæri til að einbeita sér að því sem þau hafa mestan áhuga á hverju sinni hvort sem það séu skuggarnir í herberginu, hreyfing handanna eða næsta dót sem þau grípa í. Einnig fá þau frið til að "vinna í því" eins lengi og þau vilja og þróa þannig með sér getu til að halda athygli.
Mitt sjónarhorn
Þetta er andstætt við að rétta þeim leikföng til að skoða, hafa litríka óróa fyrir ofan rúmið, dót hangandi á kerrum og bílstólum eða að við sjálf séum meirihluta dagsins að tala við þau og leika. Þannig hafa þau nefnilega ekki val um hvað þau einbeita sér að heldur ákveðum við það fyrir þau. Þá er líka hætt við að börnin verða háð því að við sjáum þeim fyrir leik eða einhverju að gera. Auk þess hættir okkur til að stýra eða hafa áhrif á hvernig börnin leika.
Náttúruleg hreyfing
Í framhaldi af traustinu til þess að börn geri það sem hentar þeim ætti eins að leyfa þeim að þróa hreyfigetu sína náttúrulega. Til að byrja með er nóg fyrir nokkra mánaða gamalt barn að liggja á teppi á gólfinu og velta því fyrir sér hvernig hendur og fætur hreyfast, velta höfðinu til beggja hliða, horfa í allar áttir. Það er alger óþarfi að reyna að hjálpa barninu að læra að liggja á maganum, setjast upp eða byrja að skríða. Börn læra þessa virkni náttúrulega sjálf, ef við gefum þeim réttar aðstæður og tíma til að æfa sig. Réttar aðstæur eru oftast bara öruggt svæði með mjúku undirlagi og einföld leikföng.
Mitt sjónarhorn
Þetta er andstætt við að láta börn vera í ömmustól, leikgrind, hoppurólu eða göngugrind. Aðstæðum sem þau komast ekki sjálf í eða úr og eru ekki frjáls til að hreyfa sig eins og þau vilja og líkami þeirra getur. Það á líka við um að láta þau sitja áður en þau eru tilbúin og að láta þau labba áður en þau geta það (t.d. með því að halda höndunum þeirra uppi og láta þau labba). Hér er líka átt við að treysta því að barnið muni velta sér yfir á magann þegar það er tilbúið í stað þess að láta það æfa sig eins og mjög gjarnan er hvatt til.
Hvernig gerir þetta mig að rólegra foreldri?
Nú þegar annað barn er á leiðinni finn ég fyrir talsvert meiri ró gagnvart ungbarnatímabilinu eftir að ég kynntist RIE. Ég finn fyrir minni pressu til að þurfa að skemmta barninu mínu. Tengslamyndun getur farið fram í gegnum öll önnur atriði og ég get verið góð mamma þó ég taki mér stund til að lesa bók á meðan barnið leikur sér sjálft - og það mun hafa gaman af því! Ég finn öryggi í því að hugsa til þess að ég þurfi ekki endilega að hugga barnið eða láta það hætta að gráta. Auðvitað mun ég uppfylla allar grunnþarfir barnsins og sjá til þess að því líði almennt vel en ekki vera hrædd við að það upplifi erfiðleika við hæfi. Ég veit nokkurn veginn hvernig ég á að bregðast við - þó það verði ekki alltaf auðvelt.
